NSƯT Lê Mai là mẹ của 3 cô con gái là NSƯT Lê Vân, NSND Lê Khanh, NSƯT Lê Vi. Cả 3 nghệ sĩ đều thành danh và được xem là những nữ nghệ sĩ tài sắc bậc nhất màn ảnh Việt một thời.
NSƯT Lê Mai sinh năm 1938 tại Hải Phòng, trong một gia đình có truyền thống hoạt động nghệ thuật. Cha của bà là nhà thơ – nhà viết kịch Lê Đại Thanh. Ông công tác trong Đoàn kịch Trung ương nay là Nhà hát Kịch Việt Nam cùng thời với Thế Lữ, Song Kim.
Hai người em trai của NSƯT Lê Mai cũng đều công tác trong lĩnh vực nghệ thuật. Một người là họa sĩ Lê Đại Chúc, một người là đạo diễn, diễn viên, tác giả – NSƯT Lê Đại Chức.
Năm 1954, Lê Mai theo cha lên Hà Nội nhận công tác tại Đoàn kịch Trung ương. Bà Lê Mai có gần 20 năm công tác tại Nhà hát Kịch Hà Nội. Tại đây, bà quen và kết hôn với NSND Trần Tiến. Cuộc hôn nhân này đã mang đến cho khán giả 3 người con gái tài danh là: NSƯT Lê Vân, NSND Lê Khanh và NSƯT Lê Vi.
Sau 3 lần sinh nở, sức khỏe của Lê Mai rất yếu. Đã có lúc, bà chỉ còn 34 kg. Với lý do mất sức, không làm diễn viên được, Nhà hát đề nghị bà chuyển sang làm thủ quỹ. Bà gật đầu vì dù sao vẫn còn có công việc, có thu nhập để nuôi con.
Hàng ngày, Lê Mai thu tiền các suất diễn rồi sáng hôm sau đạp xe mang ra ngân hàng ở Bờ Hồ gửi. Hàng tháng lại đi rút tiền về phát lương cho mọi người. Để cải thiện thu nhập, bà nhận đồ ở chợ Đồng Xuân về may vá kiếm thêm tiền nuôi con.
Nhớ lại giai đoạn thăng trầm này, NSƯT Lê Mai kể trên tờ Dân Trí: “Tôi nhận đồ ở chợ Đồng Xuân về may vá để kiếm thêm nuôi các con. Thời ấy nhà nước chống buôn bán. Có lần tôi đèo bọc to sau xe đạp đi trả hàng, mấy chú công an gọi lại khám, định tịch thu.
Khi hai an công anh mở ra thì thấy có một tờ giấy, họ hỏi giấy gì đấy, tôi nói giấy mời đi đóng phim, thế là được tha. Ngày đó, khán giả hâm mộ diễn viên lắm”.
Tuy nghỉ hưu (năm 1982) nhưng NSƯT Lê Mai vẫn nhận được lời mời đi đóng phim. Bà tham gia các phim: Bà nội không thích ăn pizza, Nếp nhà…
Thăng trầm với nghề, với cơm áo gạo tiền lo cho gia đình nhưng NSƯT Lê Mai cũng không giữ được hôn nhân với cố NSND Trần Tiến cho tới ngày đầu bạc răng long.
Sau khi nghỉ hưu, NSƯT Lê Mai mở một quán trà đá vỉa hè ngay trên đường Phan Đình Phùng. Kế bên là căn nhà của con gái thứ hai – NSND Lê Khanh.
Bà không còn đi phim do sức khỏe yếu. Bà bị zona thần kinh, mắt không chớp được, lại thêm bệnh đau xương khớp, đau chân, đi lại khó khăn. Bà từng phải nằm tại nhà điều trị một thời gian dài.
Ở tuổi 85, những lúc rảnh rỗi và thấy trong người khỏe, NSƯT Lê Mai vẫn xách giỏ đi chợ, gặp gỡ bạn bè hàn huyên. Một ngày của nữ nghệ sĩ là đi ăn sáng rồi bán trà đá tới trưa, 3 giờ chiều ngủ dậy lại ra hàng nước, ngắm phố phường, trò chuyện với mọi người.
Con gái út Lê Vi định cư ở Pháp nên ít về. Con gái lớn – NSƯT Lê Vân ở phố Thụy Khuê thỉnh thoảng sang nhà chơi, đón bà đi dạo phố, đi ăn những món ngon mà bà thích. Bà cảm thấy hài lòng với cuộc sống yên bình bên con cháu khi tuổi đã cao, sức đã yếu.
Ba con gái Lê Khanh, Lê Vân, Lê Vi ở bên NSND Trần Tiến những phút cuối đời
NSND Trần Tiến ra đi ở tuổi 87 vào đầu năm 2023. Ba con gái của ông là Lê Khanh, Lê Vân và Lê Vi đều ở bên cha trong những phút cuối đời.
Sinh ra để làm nghệ sĩ
NSƯT Lê Chức (em trai NSƯT Lê Mai, mẹ của NSND Lê Khanh) – nguyên Phó Chủ tịch Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam – nói lời từ biệt với NSND Trần Tiến. Ông đánh giá NSND Trần Tiến là nghệ sĩ của nghệ thuật đích thực, nghệ sĩ của nhân dân.
“Đã không còn nữa một người biết ý thức và đầy tài năng tạo nên tiếng cười thanh sạch, thẩm mỹ. NSND Trần Văn Tiến (Trần Tiến) đã kết thúc cuộc ‘dạo chơi’ nơi cõi tạm sau 87 năm sống, sáng tạo nghệ thuật, cống hiến hết mình và được yêu mến, kính trọng hết mực”, NSƯT Lê Chức chia sẻ.
NSƯT Lê Chức ví ông là người được sinh ra để làm nghệ sĩ. NSND Trần Tiến đi theo anh trai – nghệ sĩ Trần Văn Nghĩa để trở thành thành viên của đoàn Văn công Trung ương từ tháng 10/1954. Và rồi ông tìm được bến đỗ nghệ thuật tại Đoàn Kịch Trung ương (nay là Nhà hát Kịch Việt Nam). Tại đây, NSND Trần Tiến gặt hái nhiều thành công, vinh quang cùng những bậc thầy tôn kính mà NSND Thế Lữ là người cầm chèo, hướng lái.
Trong bản “tiểu sử nghệ thuật” viết ngày 20/6/1997, nghệ sĩ Trần Tiến tạm thống kê 21 vai diễn sân khấu tiêu biểu và 13 vai thành danh trên màn ảnh. Cùng với các hoạt động nghệ thuật trên phát thanh – truyền hình, chương trình An ninh Tổ quốc và làm đạo diễn cho phòng trào văn nghệ quần chúng.
NSƯT Lê Chức nhận định các vai diễn của NSND Trần Tiến vô cùng đa dạng với nhiều thứ bậc xã hội, ngành nghề, tuổi tác, kiến thức, vừa chính diện, vừa phản diện và cả trẻ em – vai Ngọ trong kịch vui Đâu có giặc là ta cứ đi… Ông nhận thấy chất diễn “hài” trong các vai diễn của NSND Trần Tiến đều rất thuyết phục.
“Ông có một tài năng lớn khi thể hiện những hình tượng nghệ thuật của các danh nhân lịch sử như Vua Lý Huệ Tông trong vở Thái sư Trần Thủ Độ và hình tượng Danh nhân Nguyễn Trãi… Năm 1980, bất ngờ nhất là nghệ sĩ Trần Tiến nhận lời của đạo diễn bậc thầy NSND Nguyễn Đình Nghi để sáng tạo hình tượng danh nhân Nguyễn Trãi trong vở Nguyễn Trãi ở Đông Quan. Đến với Nguyễn Trãi, nghệ sĩ Trần Tiến đã là một tài năng sân khấu lớn”, NSƯT Lê Chức nêu.
“Đại ca” hào sảng mà thanh nhã
NSND Lê Tiến Thọ – nguyên Chủ tịch Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam – khâm phục và yêu mến NSND Trần Tiến ở tài năng và sự hào sảng. “Đi đâu anh em nghệ sĩ cũng gọi NSND Trần Tiến là đại ca trong làng sân khấu. Ông tỏa sáng rực rỡ với từng vai diễn”, NSND Lê Tiến Thọ chia sẻ với Tiền Phong.
Lần gần nhất NSND Lê Tiến Thọ có dịp gặp gỡ NSND Trần Tiến là ba năm trước, khi tới thăm nghệ sĩ tại nhà riêng trên phố Phan Đình Phùng (Hà Nội).
NSND Trần Tiến cùng với NSƯT Lê Mai tạo sinh ra ba nữ nghệ sĩ tài danh họ Trần là: NSƯT Lê Vân, NSND Lê Khanh, NSƯT Lê Vi. Ba con gái được nhận, được chia, được nhân lên ở trong mình một phần số phận, một phần tư chất nghệ sĩ và Đức – Trí – Tâm – Tài của bố và mẹ. Khi nhắc đến ông và bà, mọi người phải nói ngay đến ba cô con gái rượu – nghệ sĩ “tài danh” và ngược lại. Bên cạnh đó là hiện lên ngay một danh sách dài nghệ sĩ nổi tiếng của hai bên họ tộc Trần và Lê.
Những năm gần đây, sức khỏe NSND Trần Tiến không tốt, phải có sự trợ giúp của y tế. Cả gia đình đã tạo những điều kiện tốt nhất để chăm sóc cho ông.
“Lê Vi từ Pháp về ở bên bố, mẹ, cùng hai chị và các cháu. Được nằm bên bố như ngày còn thơ bé, nắn bóp tay cho ông và cứ thầm nguyện là: Bố Tiến đợi Vi về rồi mới đi”, NSƯT Lê Chức kể lại.
Ông sở hữu gia tài diễn xuất khổng lồ, là nghệ sĩ dáng vẻ thanh nhã Hà Nội, luôn thông minh, hoạt bát trong ứng đối tinh tế, biết vui từ mình và làm vui cho mọi người. NSND Trần Tiến có vị trí sang trọng trong sân khấu và điện ảnh cũng như trong lòng người xem.
“Chúng tôi nhớ. Nhớ ông nhiều lắm. Trong hiện thực của sự trống vắng hữu hình, chúng tôi vẫn có ông là người ‘biết nhận’, ‘biết vượt lên những trầm mặc, những éo le của số phận’. Trong cõi nhớ của chúng tôi, có một khoảng lớn dành cho NSND Trần Tiến…”, NSƯT viết những lời cuối cho NSND Trần Tiến.
NSND Trần Tiến để lại nhiều dấu ấn với vai diễn Đại Cát trong Quẫn, vai cao bồi trong Đứng gác dưới ánh đèn neon, vai Đức trong Lửa hậu phương, vai cậu Jooc trong Thần vệ nữ, vai Nghêu trong Nghêu, Sò, Ốc, Hến, vai cố vấn Trần Trí Tơ trong Nếu anh không đốt lửa.
Phải kể đến vai diễn đầy ấn tượng Tiên cờ Đế Thích trong vở Hồn Trương Ba, da hàng thịt. Và các nhân vật hài với ông đều ở mức độ cao của thẩm mỹ. Trong điện ảnh phải kể đến các vai diễn như vai Chủ Sự trong phim Nguyễn Văn Trỗi, vai thầy đồ phim Thằng Bờm, vai ông bố trong Tự thú trước bình mình cùng với con gái – NSƯT Lê Vân, vai Lý trưởng trong phim Quan Âm Thị Kính, vai cố vấn ái tình trong phim Kén rể…
Theo ĐS&PL
