Bậc chính nhân quân tử có tu dưỡng đạo đức, phẩm cách cao thượng, hành vi tư tưởng của họ luôn quang minh lỗi lạc, họ có tài năng sáng như châu như ngọc, nhưng không dễ dàng hiển lộ ra ngoài khiến người khác lóa mắt. Những bậc cao nhân “thâm tàng bất lộ” giống như đại dương mênh mông, họ che giấu bản thân bằng vẻ ngoài bình yên phẳng lặng nhưng ẩn chứa bên trong sức mạnh tiềm tàng.
Cổ ngữ có câu: “Chân nhân bất lộ tướng, lộ tướng bất chân nhân”, nguyên nghĩa là chỉ những người đắc Đạo không dùng thân phận chân thật của mình thể hiện ra ở trước mặt người khác, hơn nữa có ý nói rằng, những người có bản sự, có thân phận, có tài năng thực sự thường không dễ lộ mặt hoặc lộ thân phận của mình trước người khác. Nó cũng bao hàm ý nghĩa là cao thủ chân chính thì không khoe khoang mà có thể ẩn giấu được tài năng của mình, không tùy tiện thể hiện tài năng của bản thân.
Kì thực, những người thích khoe khoang thể hiện bản thân thường tự đẩy mình lên “đầu sóng ngọn gió”, họ có thể đón nhận sự ngưỡng mộ của mọi người, nhưng đồng thời còn phải chấp nhận thêm nhiều kẻ địch ganh ghét, hãm hại, nguy hiểm cùng cực. Người thực sự lợi hại giống như một chú sư tử nằm yên, không cần thét gào cũng chẳng ai dám thách thức.
Ví như công thần khai quốc Khổng Minh của thời hỗn loạn Tam Quốc, đầy bụng kinh luân, phong độ đại tướng, đạt được nhiều thành tựu vĩ đại nhưng vẫn xử sự khiêm tốn, khoan dung hết mực. Gia Cát Lượng được người đời xưng tụng là “Ngọa Long”, tài trí hơn người đủ để “định thiên hạ”, nhưng trước khi đi theo phò tá Lưu Bị, ông chỉ ẩn cư nơi núi rừng hoang vắng, sau khi thành tựu bốn phương, ông vẫn sống không màng danh lợi, thong dong tự tại, sống một kiếp an sinh.
Chân nhân bất lộ tướng, lộ tướng bất chân nhân
Vào thời Xuân thu Chiến quốc, có một cậu thanh niên tên là Ôn Như Xuân, gia cảnh giàu có, từ nhỏ đã đam mê âm nhạc và rất thích chơi đàn, khi lớn lên còn có thể sáng tác ca khúc. Vì có tài nghệ hơn người, Như Xuân thường hay khoe khoang bản sự của mình trước mặt người khác.
Trong một lần du ngoạn Sơn Tây, Như Xuân cưỡi ngựa qua một ngôi miếu thì nhìn thấy một vị đạo sĩ đang ngồi tĩnh tọa. Bên cạnh đạo sĩ có một chiếc túi màu xám, một góc của cây đàn cổ lộ ra bên ngoài miệng túi.
Như Xuân thầm nghĩ: “Lão đạo sĩ này cũng biết chơi đàn sao?” Sau đó anh đến gần rồi hỏi vĩ đạo sĩ: “Xin hỏi, ngài biết chơi đàn chứ?”
Đạo sĩ liền khiêm tốn trả lời: “Cũng biết đôi chút! Ta đang định tìm cao nhân bái sư học đàn.”
Như Xuân nghe vậy trong lòng liền tỏ ra cao hứng, muốn thể hiện tài năng của mình cho vị đạo sĩ xem, bèn nói: “Thế thì để tôi đàn cho ông xem.”
Vị đạo sĩ lấy cây đàn trong túi đưa cho Ôn Như Xuân. Anh ta nhận lấy rồi ngồi xuống đất bắt đầu gảy đàn. Mới đầu anh tùy hứng gảy một bài, nghe xong đạo sĩ chẳng nói gì, chỉ mỉm cười. Thấy vậy Như Xuân cảm thấy không vui bèn đem hết tài nghệ của mình ra chơi một bài khác, nghe xong vị đạo sĩ cũng vẫn nét mặt ấy không nói một lời. Lúc này anh ta nổi giận nói: “Sao ông không nói gì, có phải tôi đàn không hay?”
Đạo sĩ trả lời: “Đàn cũng được, nhưng không phải là người mà ta muốn bái làm thầy.”
Nghe vậy Như Xuân liền trở nên bực tức và mất kiên nhẫn, nói: “Ông chơi đàn giỏi, thế thì hãy chơi một bài để tôi mở rộng tầm mắt xem nào!”
Vị Đạo sĩ từ tốn, chẳng nói chẳng rằng, cầm cây đàn vuốt nhẹ vài cái, và bắt đầu gảy. Tiếng đàn vang lên, âm thanh như nước chảy réo rắt, như gió chiều hiu hiu, đàn chim cũng từ đâu bay đến đậu trên cây cổ thụ gần miếu. Còn Như Xuân thì nghe ngất ngây say đắm, quên cả cơn nóng giận.
Nhạc đã ngưng nhưng Như Xuân vẫn còn thẫn thờ, trên mặt biểu hiện sự lưu luyến như muốn được nghe tiếp. Lúc này, anh biết rằng mình đã gặp cao nhân, lập tức quỳ xuống trước mặt vị đạo sĩ xin làm đệ tử.
Bậc cao nhân không lộ tướng, người hiền đức chẳng khoe mình
Trong ‘Tam quốc diễn nghĩa’ có ghi lại câu chuyện như sau:
Tử Kính tiên sinh từng nói với Lưu Bị: “Ngọa Long, Phượng Sồ có một trong hai người thì đủ để an thiên hạ”. Có thể thấy tài năng của Phượng Sồ (tức Bàng Thống) không thua kém gì Ngọa Long (tức Khổng Minh), Khổng Minh là rồng thì ông là phượng.
Vì để thử lòng Lưu Bị nên Phượng Sồ sau khi đến Kinh Châu liền che dấu danh tính, lấy tên là Long Quảng tham gia kỳ thi tuyển chọn người tài. Lưu Bị sau khi xem qua một lượt các bài luận thì thấy bài của Long Quảng là hay nhất, nên sai người gọi Long Quảng vào gặp. Nhưng khi nhìn thấy dáng vẻ xấu xí của Long Quảng ông tỏ vẻ ngạc nhiên và có chút nghi ngờ, liền quay sang hỏi nhỏ Công Hựu: “Bài luận này có đúng là do hắn viết không?”
Công Hựu trả lời: “Đúng”.
Hiểu ý Lưu Bị Công Hựu nói thêm: “Thưa chủ công, Long Quảng tài trí không tuệ nhưng tướng mạo quá xấu xí. Nếu đảm nhiệm trọng trách, e là sẽ làm mất sự uy nghi của quan nhà Hán, theo ý của tại hạ thì…”
Lưu Bị hỏi: “Thì sao?”
Công Hựu lui ra xa rồi lớn tiếng bẩm báo cố ý cho Phượng Sồ nghe: “Chủ công, Long Quảng tuy có tài học, nhưng không biết có tài trị nước hay không? Cứ cho ông ta làm viên tri huyện trước để coi thật sự có tài không? Nếu có học vấn thật trọng dụng cũng chưa muộn.”
Lưu Bị: “Được, người làm quan chủ khảo cứ theo ý ngươi mà làm, cho Long Quảng tiên sinh nhận chức tri huyện Lỗ Dương đi.”
Ba tháng sau, khi Trương Phi đến Lỗ Dương được chứng kiến tài năng hơn người của Long Quảng thì mới biết đây là cao nhân. Ông lập tức quay về bẩm báo với đại ca. Lưu Bị sau khi biết tin liền vội vàng đến gặp Phượng Sồ nhận lỗi.
Vậy nên câu “Bậc cao nhân không lộ tướng, người hiền đức chẳng khoe mình” còn có ý khuyên mọi người nên biết khiêm nhường và không nên đánh giá người khác qua cử chỉ, dáng vẻ bên ngoài.
Từ xưa đến này, không chỉ bậc cao nhân mà các bậc quân tử, những nhân vật thánh hiền ngày xưa cũng là những người thường biết cách ẩn giấu tài năng của mình. Trong “Thái Căn Đàm – Lập đức tu thân” có viết: “Bậc chính nhân quân tử có tu dưỡng đạo đức thì hành vi tư tưởng của họ luôn quang minh lỗi lạc, không làm việc mờ ám phải che giấu. Họ có tài năng sáng như châu như ngọc, nhưng không dễ dàng hiển lộ ra ngoài khiến người khác lóa mắt”. Những triết lý nhân sinh này quả thực hết sức sâu sắc và có đạo lý.
