Xét cho cùng, sẽ là phiến diện nếu khẳng định Donald Trump hay bất cứ ai khác là vị tổng thống đặc biệt nhất trong lịch sử Hợp chúng quốc Hoa Kỳ. Về rất nhiều phương diện, vị trí đó có lẽ đã vĩnh viễn thuộc về một người: George Washington.
Không thể là ai khác
Ngày 3-9-1783, Hiệp định Paris (Treaty of Paris) được ký kết. Theo đó, Vương quốc Anh công nhận nền độc lập của 13 bang thuộc Hợp chúng quốc Hoa Kỳ. Ngày 14-1-1784, Quốc hội hợp bang phê chuẩn Hiệp định đó.
George Washington cảm thấy vô cùng nhẹ nhõm. Vị thủ lĩnh của cuộc đấu tranh giành độc lập cho các thuộc địa Anh tại Bắc Mỹ cảm thấy đã đến lúc có thể nghỉ ngơi. Suốt hai năm trước đó, ông vẫn còn phải lao tâm khổ tứ tìm cách hướng đến một kết quả tốt đẹp như vậy.
Sau chiến thắng vang dội tại Yorktown (ngày 17-10-1781), trận đánh lớn cuối cùng trên lục địa Bắc Mỹ, thực tế, chiến tranh vẫn chưa kết thúc. Vẫn còn khoảng 26.000 quân Anh đóng tại New York, trong khi lục quân và hải quân Pháp – đồng minh của quân nổi dậy Mỹ – đã rút về cựu lục địa. Ngân khố Mỹ trống rỗng. Binh sĩ Mỹ không được trả lương, và điều đó tiềm ẩn rất nhiều nguy cơ, kể cả nguy cơ sụp đổ cơ đồ tưởng chừng đã xây xong.
Nếu không có “uy vọng” của George Washington, những điều tồi tệ có lẽ đã hoàn toàn có thể xảy ra. Song, bởi vì còn ông ở đó, mọi chuyện cuối cùng cũng xuôi chèo mát mái. Ông tác động để Quốc hội hợp bang cam kết trả lương cho binh sĩ trong vòng 5 năm tới, qua đó củng cố và vực dậy tinh thần chiến đấu. Và người Anh hiểu rằng họ không còn cơ hội nào nữa.
Ngày 2-11-1783, George Washington tuyên bố giải tán lục quân dưới quyền mình. Bài diễn văn từ biệt, đồng nghĩa với việc từ bỏ đỉnh cao quyền lực mà ông sở hữu ở vị trí Tổng tư lệnh, vẫn luôn được nhắc đến như một biểu tượng của sự công chính. Ngày 25-11-1783, những người lính Anh cuối cùng triệt thoái khỏi New York. Ngày 4-12, tại quán rượu Frauces, Washington chia tay các sĩ quan thân cận của mình. Ngày 23-12, ông chính thức từ chức Tổng tư lệnh.
Châu Âu ngả mũ trước hành động đó. Đến cả Vua George III của đế quốc Anh cũng phải gọi Washington là “nhân vật vĩ đại nhất mọi thời đại”. Ông bỏ lại tất cả, bằng lòng trở về vui thú điền viên, khi sự nghiệp giải phóng đã thành công.
Tuy nhiên, “người cha của đất nước” non trẻ ấy không được nghỉ ngơi lâu. Mùa hè năm 1787, tất cả các đồng đội cũ của ông và cả những người mới đều cố gắng thuyết phục ông tham gia Hội nghị lập hiến tại Philadelphia. Washington trở thành chủ tịch hội nghị, như một lẽ đương nhiên. Ông ít tham gia tranh luận, dù có bỏ phiếu đồng thuận hay phản đối các điều khoản. Ông dùng uy tín của mình để đảm bảo rằng tiến trình sẽ diễn ra suôn sẻ và hợp hiến.
Ngay từ lúc đó, rất nhiều đại biểu đã tin rằng không phải ai khác, chỉ Washington mới có thể đảm nhiệm vai trò tổng thống lập quốc của Hợp chúng quốc Hoa Kỳ. Họ thậm chí còn sẵn sàng để ngỏ những lựa chọn cho ông định nghĩa quyền lực của vị trí đó. Có điều, Washington chưa bao giờ chuẩn bị tinh thần cho mình để trở thành một nhà độc tài, theo nghĩa này hay nghĩa khác.
“Ngài Tổng thống”
“Ngài Tổng thống” chính là cách xưng hô mà George Washington lựa chọn dành cho mình, thay vì những danh xưng lê thê và nhiều âm thanh khác, như cách xưng hô phổ biến trên thế giới thời đó. Giới nghiên cứu lịch sử đánh giá (cho dù là có sự thiên lệch hay không): Washington biết rằng mọi điều mình thực hiện sẽ tạo nên những tiền lệ, nên ông cố gắng tối đa để né tránh những màu sắc quân chủ phong kiến châu Âu, mà tất cả đều phải phù hợp với nền cộng hòa, từ trang phục, ngôn từ đến cách hành xử.
Đại cử tri đoàn nhất trí bầu Washington làm Tổng thống khai quốc của Hợp chúng quốc Hoa Kỳ năm 1789. John Adams, người đạt số phiếu cao sau ông, trở thành Phó tổng thống, cũng là người kế nhiệm ông như tổng thống thứ hai của nước Mỹ.
Có một câu chuyện vẫn được kể lại: Quốc hội khóa I của nước Mỹ đề nghị trả lương cho tổng thống Washington là 25.000 USD/năm. Lúc đầu, ông từ chối. Lúc đó, ông đã rất giàu có. Ông đã là chủ nhân của những đồn điền mênh mông. Nói cách khác, như một hình mẫu của Donald Trump, theo ngôn ngữ hiện đại, George Washington là một nhà tài phiệt. Một tỷ phú. Bởi vậy, ông cảm thấy không cần phải được trả lương, khi muốn giữ cho mình một hình ảnh “công bộc” bất vụ lợi.
Tuy nhiên, sau đó Washington nghĩ lại, khi bị Quốc hội thuyết phục về chuyện không nên tạo tiền lệ rằng vị trí Tổng thống Mỹ sẽ chỉ khu biệt dành cho những cá nhân giàu có và độc lập về tài chính, đến mức độ có thể phục vụ tận tâm mà không cần thù lao. Có thể tin rằng khi tuyên bố “không cần được trả lương” lúc mới đắc cử, Donald Trump chịu ảnh hưởng từ câu chuyện này.
Trong các vấn đề đối nội, có lẽ đến thời điểm hiện tại, sẽ không bao giờ còn tổng thống nào tiếp nhiệm ở vị thế trung lập và khách quan như George Washington. Không “Dân chủ”, cũng không “Cộng hòa”, khi đó, ông là vị tổng thống độc lập, không thuộc bất cứ đảng phái chính trị nào. Ông thậm chí còn mong là không đảng phái chính trị nào được thành lập, vì e rằng xung đột đảng phái sẽ làm xói mòn các giá trị của nền cộng hòa. Điều này, đến hiện tại, đã luôn được chứng minh với những phương thức “chọc gậy bánh xe” lẫn nhau trên chính trường Mỹ.
Washington là một tổng thống xuất chúng, một nguyên thủ lỗi lạc và cá tính. Ông thường xuyên trao đổi với các Bộ trưởng và lắng nghe lời khuyến cáo của họtrước khi ra quyết định sau cùng. Khi xử lý công việc chính phủ hàng ngày, ông được đánh giá là “rất có hệ thống, trật tự, nhiệt tâm, luôn xin ý kiến của người khác nhưng cũng vô cùng quả quyết” (theo học giả Leonard D.White).
Sự quyết đoán này được chứng minh bằng cách xử lý “Cuộc nổi loạn Whiskey“, khi những khu vực biên cương phản đối việc Quốc hội áp đặt thuế môn bài lên các loại rượu. Nhận định là quân đội liên bang lúc đó còn khá mỏng mảnh về lực lượng, George Washington lập tức áp dụng Đạo luật quân sự 1792, triệu tập quân đội riêng của các tiểu bang, nhân danh Tổng tư lệnh, đưa họ đến thẳng các điểm nóng. Không có xung đột nào xảy ra, khi những người chống đối tự giải tán.
Hành động mau lẹ và cứng rắn của Washington khiến họ hiểu rằng chính quyền trung ương có cả phương tiện lẫn quyết tâm bảo vệ sự tôn nghiêm của mình.
Năm 1796, kết thúc nhiệm kỳ tổng thống thứ hai, Washington để lại một thông điệp chính trị từ giã. Dưới hình thức một lá thư ngỏ gửi đến công chúng, ông nhắn nhủ về nhu cầu và tầm quan trọng của sự thống nhất quốc gia, giá trị của Hiến pháp Hoa Kỳ và pháp quyền, những độc hại của các đảng phái chính trị và những đức tính đáng quý của một công dân cộng hòa. Ông gọi giá trị đạo đức là “một động cơ cần thiết của chính quyền nhân dân”.
Washington cảnh báo về sự ảnh hưởng của ngoại quốc trong các vấn đề đối nội. Ông kêu gọi mọi người nên vượt ra ngoài đảng phái và phục vụ lợi ích chung. Theo ông, nước Mỹ phải tập trung chủ yếu vào những lợi ích của chính nước Mỹ. Ông khuyên Hoa Kỳ nên làm bạn và giao thương với tất cả các quốc gia, nhưng cảnh báo về nguy cơ nước Mỹ gia nhập vào các liên minh “vướng bận dài hạn”.
Bức thư ấy vẫn luôn được giới nghiên cứu lịch sử Mỹ nhắc đến. Và từng phần của nó dường như vẫn liên tục được tái hiện trong các cương lĩnh tranh cử trên chính trường Mỹ, của phe này cũng như phe kia. Nhưng lại là một chuyện khác, khi nước Mỹ có lẽ không bao giờ còn thống nhất như khi mới được xây dựng dưới thời của Washington.
* Cho đến lúc này, George Washington vẫn là tổng thống duy nhất của Hợp chúng quốc Hoa Kỳ nhận được 100% phiếu đại cử tri tại lần bầu cử năm 1792. Ông từ chối ra tranh cử nhiệm kỳ thứ ba, và chính là người xác lập tiền lệ: Mọi tổng thống Mỹ chỉ tiếp nhiệm tối đa hai nhiệm kỳ. Cho dù sau đó, đến năm 1798 (một năm trước khi qua đời), ông vẫn được tổng thống kế nhiệm là John Adams ủy nhiệm vào vị trí Tổng tư lệnh tất cả các lực lượng lục quân Mỹ, nhằm chuẩn bị cho tình trạng chiến tranh có thể xảy ra.
* Người bạn chiến đấu, người đồng sáng lập quốc gia, cũng là vị tổng thống thứ ba của Hợp chúng quốc Hoa Kỳ, tác giả Tuyên ngôn độc lập Mỹ năm 1776 Thomas Jefferson nhận xét về George Washington: "Ông không sở hữu nhiều ý tưởng, cũng không phải là một nhà hùng biện. Nhưng ông là một người đàn ông của hành động và can trường". Nói cách khác, sức mạnh của Washington đến từ sự bình tĩnh và lòng kiên định vào sứ mệnh của mình.
Theo Báo Công an Nhân dân
